 |
| 1912, דער אינזשעניר ס. פֿעלדמאַן, דער מעגליכער מחבר פונעם פּראָיעקט. |
סימבאָלן פֿון אייביקייט און ליכט: אַן אַרכיטעקטורעלער רייזע דורכן ייִדישן קישינעוו
אַרײַנפֿירונג
דער הויז איז נאָך אַן אינטערעסאַנטער בייַשפּיל פֿון ייִדישער אַרכיטעקטור אין קישינעוו, און די סימבאָליקאַ וואָס באַפּעטיקט עס קען ווערן פֿאַרשטאַנען דורך פאַרשידענע קולטורעלע און גייסטלעכע פריסן.
סימבאָל פֿון אַ קרייַזל מיט אָפצענטלעכע ליניעס
לאָמיר אכטונג פאַרן סימבאָל אויבן די פֿענצער, וואָס שטעלט פאָר אַ קרייַזל מיט אָפצענטלעכע ליניעס אויף ביידע זײַטן. אַ זעלביקער סימבאָל קען ווערן אויסגעקלערט ווי אַ מיט אַ סך מעגליך באדייטן אין דער ייִדישער טראדיציע:
קרייַזל:
דער קרייַזל ווערט אָפֿט פֿאַרבונדן מיט די אידעע פֿון אומענדיקייט און אייביקייט, וואָס איז אַן וויכטיקער אַספּעקט אין דער ייִדישער סימבאָליקאַ. דער קרייַזל קען אויך פארשטעלן די גאָטישע גיכערקייט און איין־זייַט, און אויך דער רהינגיי פֿון לעבן און צייט, וואָס גייט אָן אײנ.אופצענטלעכע ליניעס:
די ליניעס, וואָס שטעמען אָן פֿון דעם קרייַזל, קענען סאַמבלייזירן די פאַרשפרייטונג פֿון גאָטישער ענערגיע אָדער ליכט איבער דער וועלט. ווי מיר האָבן שוין פריער דיסקוטירט, ליכט אין דער ייִדישער טראדיציע ווערט פֿאַרבונדן מיט חכמה, וויסן און גאָטישע התגלות. די ליניעס קענען אויך אָנצייכענען די פֿאַרבינדונג צווישן הימליש און ערדיש, ווי אַ גאָטישער ליכט, וואָס שטעלט אָן פֿון דעם צענטער (קרייַזל) און טרעפט אַרום אין אַלע כיוונים.
חסידישער אויסקלערונג פֿון דעם סימבאָל
דער אַלעמענט מיטן קרייַזל און די אופצענטלעכע ליניעס קען אויך ווערן אויסגעקלערט דורך די חסידישע פּרינציפן. אין חסידות קען די סימבאָליקאַ פֿון דער קרייַזל און די ליניעס זיין פֿאַרבונדן מיט די אידעען פֿון איין־זייַט, די פאַרשפרייטונג פֿון גאָטישן ליכט און די ינטעראַקשאַן צווישן גייסטלעך און מאַטעריאַלן וועלט. אזוי קען מען עס דערקלערן:
קרייַזל:
אין חסידות קען דער קרייַזל פאַרטרעטן אייביקייט און די אומענדיקייט פֿון גאָט. אין פֿאַרביידן מיט ליניע־פארמע, וואָס סימבאָליזירן אַ אָנהייב און אַ סוף, האָט דער קרייַזל קיינער נישט, וואָס קען וייזן אויף דער אומענדיקער נאַטור פֿון די גאָטישע כוחות. דאָס סמליזירט אויך דעם איין־זייַט פֿון אַלע זאכן אין דער בריאה, וואו אַלץ איז פֿאַרבונדן מיט גאָט און אַ מעטאַפֿאָרמונג פֿון זײַן ווילן. אין חסידות איז דער געדאַנק דערוויילט, אַז אַלע בריאה איז אַ טייל פֿון אַ גאַנצער אייניקייט, און דער מענטש דארף סטרעבן צו דערקלערן די אייניקייט.אופצענטלעכע ליניעס:
די ליניעס קענען פאַרטרעטן די פאַרשפרייטונג פֿון גאָטישן ליכט און ענערגיע אין אַלע כיוונים פֿון דער וועלט. אין חסידישער פילאָסאָפֿיע עקזיסטירט דער באגריף "אָר ענסוף", דאָס הייסט "אומענדיק ליכט", וואָס ניסט אָן פֿון גאָט און פֿילט די גאַנצע וועלט. די ליניעס וואָס שטעמען אָן פֿון דעם צענטער (קרייַזל) קענען וויזן אויף די פאָרשפרייטונג פֿון דעם ליכט פון דעם גאָטישן מקור אין פאַרשידענע ריכטונגען – אין אַלע אַספּעקטן פֿון לעבן און דער וועלט.ינטעראַקשאַן:
ווי אויך אין פאַלן מיט שטראבן, קען דער סימבאָל ווערן אויסגעקלערט ווי אַן אָנשטעלונג פֿון די ביידן-טײַער ינטעראַקשאַן צווישן גייסטלעך און מאַטעריאַלן וועלט. אין חסידות לערנען זיי, אַז גאָט'ס נוכחות איז נישט באַגרענעצט צו העכערע גייסטלעכע עליטעס – זי דראכט ארום אין דער גאַנצער וועלט, און די טאַסק פֿון דער מענטשלעכער לעבן איז, דורך זײַנע מעשים און אינערלעכע סערוויס, צו אַנטפּלעקן און פאָרשטעלן דעם גאָטישן ליכט אויף דער ערד. די ליניעס וואָס שטעמען אָן פֿון דעם קרייַזל קענען אָנצייכענען דעם פּראָצעס: ווי גאָטישע ענערגיע און ליכט ניסט אַראָפּ אין דער וועלט, טרעפט אין יעדער טייל פֿון איר.
דעם פאָלגנדן קען מען דערקלערן אַז דער אַלעמענט אין דער אַרכיטעקטור איז אַ סימבאָל פֿון די איין־זייַט און די אומענדיקייט פֿון גאָט (קרייַזל), און אויך די פאַרשפרייטונג פֿון גאָטישן ליכט און די ינטעראַקשאַן מיט די מאַטעריאַלע וועלט (אופצענטלעכע ליניעס). דאָס פּאַסן גוט צו דער חסידישער לערנעניש, וואָס אונטערשטערט אַז די הייליקייט איז איבער אַלע ערטער, און דער מענטש דאַרף סטרעבן צו דערקלערן די הייליקייט דורך די דערקענונג פֿון דער איין־זייַט פֿון דער וועלט און גאָט.
מולטי-שיכטערדיקע סימבאָליקאַ און אַרכיטעקטורעלער קאָנטעקסט
כאָטש די סימבאָלן אויף דער פֿאַסאַדע פֿון דעם הויז קען זיי ווערן פֿאַרבונדן מיט אידעען וואָס זענען נאָענט צו דער חסידישער גייסטלעכע טראדיציע, איז שווער צו זאגן זיכער אַז די באַזיצער פֿון דעם הויז זענען געווען מיטגלידער פֿון אַ חסידישער קהילה, נאָר בלויז אויפֿן סמאָליקן יסוד, וואָלט געווען שווער. די אַרכיטעקטורעלער סימבאָליקאַ קען זיין עלטער-לייגן און צײַט־מערן שפּרינגען אינספּיראַציע פֿון פאַרשידענע קולטורעלע און גייסטלעכע מקורות, נישט שטענדיק דירעקט וייזנדיק אויף די רעליגיעאַזע אַסוסיאַציע פֿון די באַזיצער.
אַ פּאָר גרונדען, וואָס סימבאָלן קען נישט זיין דער איינציקער באַווייַזן פֿאַר חסידישקייט:
אַרכיטעקטורעלע טרענדס פֿון דער צײַט:
אין סוף דעם 19סטן און אָנהייב דעם 20סטן יאָרהונדערט, ווען פילע אַזעלכע הייזן זענען געבויט, האָבן אַרכיטעקטאָרן און מאַסטער זיך קענען אַרײַננעמען פאַרשידענע סימבאָלישע עלעמענטן, אַפֿילו אויב זיי האבן נישט געווען שטאַרק פאַרבונדן מיט רעליגיע. עטלעכע פֿון זיי קענען פשוט געווען אַסטעטישע באַשלוסן, נאָכפֿאָלגן די פּאָפּולערע סטילן פֿון דער צײַט.עניקע ייִדישע סימבאָליקאַ:
די סימבאָלן פֿון קרייַזל, ליניעס און קאָלאָנען, ווי מיר האָבן דיסקוטירט, טרעפן זיך נישט נאָר אין חסידות, נאָר אויך אין אַן ברייטער ייִדישער קולטורעלער און רעליגיעזער קאָנטעקסט. דעריבער קענען זיי זיין גענוצט אין הייזן, וואָס די באַזיצער קען זיין געווען מיטגלידער פֿון אַנדערע סטרעמס פֿון ייִדישקייט אָדער אפילו נאָר סעקולערע יידן, וואָס האָבן זיך אינטערעסירט אין פאַרמאָטן די קולטורעלע ירושה.די אופי פֿון די אַרכיטעקטורעלע באַשלוסן:
דער געבייַט קען זיין אָפּגעהיט דורך אַן אַרכיטעקטאָר, וואָס האָט זיך אינספּירירט דורך גייסטלעכע אָדער רעליגיעזע טעמעס, אָבער דאָס ווייזט נישט נויטיק אויף אַן ספּעציפישער רעליגיעזער פאַרבאַנד פֿון די באַזיצער. אַרכיטעקטאָרן פֿון דער צײַט האָבן אָפֿט גענומען אינספּיראַציע פֿון פאַרשידענע מקורות, אַרייַנגערעכנט די אַלגעמיינע סימבאָלן פֿון דער ייִדישער קולטור.
אָבער, אויב געווען געוויסע געשטאָרענע היסטאָרישע דאַטעס וועגן דעם הויז און די באַזיצער, ווי דאָקומענטן וואָס באַשטעטיקן די פאַרבינדונג פֿון די משפחה מיט דער חסידישער קהילה, דערפאר וואָלט די אויסקלערונג פֿון די סימבאָלן געקענט ווערן מער גרונטלעך. אָן אַזאלע דאַטן, סימבאָלן ווייזן מסתּם אויף אַ טיפער וויסן פֿון דער ייִדישער גייסטלעכער טראדיציע, אָבער נישט נויטיק אַ באַווייַזן פֿון חסידישקייט.
ווערטיקאַלע שטראבן: סימבאָליקאַ פֿון די פאַרבינדונג צווישן דער ערד און דער גאָטישער
לויט די טעקסט, לאָמיר אויך אויפמערקזאַמט ווערן די ווערטיקאַלע שטראבן, וואָס זײַנען ריכטונג נעכטער און ריכטונג אויבן. אַזעלכע שטראבן קענען סאַמבלייזירן די פאַרבינדונג צווישן דער ערד און דער גאָטישער, וואָס איז אַ וויכטיקער אַספּעקט אין דער ייִדישער סימבאָליקאַ און גייסטלעכער טראדיציע:
אויפֿשטייגן:
אַuph שטייגן ווערט אָפֿט פֿאַרבונדן מיט גייסטלעכע אויפֿשטייגונג, די שפּעצונג צו גאָט, צו העכערע קרייזן פֿון באַוווסטן. דאָס קען סאַמבלייזירן תפילות אָדער גייסטלעכע טשונקענישן פֿון דעם מענטש, וואָס שטייגן אוועק צו די הימל. אין דער ייִדישער מיסטיק און קבּלה, איז דער געדאַנק פֿון דער אויפֿשטייגונג פֿון דער נשמה צו דעם גאָטישן מקור אַ וויכטיק טעמע.אונטן־ניסט:
אױספאָרן אויף אונטן קען סאַמבלייזירן גאָטישע ברכה, ליכט אָדער וויסן, וואָס ניסט אַראָפּ אויף דער ערד. אין דער אויסקלערונג, ווייזן די שטראבן די באַוועגונג פֿון גאָטישער ענערגיע אָדער חסד, וואָס קומט פון אויבן און טרעפט אַרום אין די מאַטעריאַלע וועלט, און פאַרבינדט איר מיט דער הימל.
פאַרבינדונג מיט חסידישע פּרינציפּן
עס איז אויך אינטערעסאַנט צו פאַרבינדן דעם אַרכיטעקטורעלן עלעמענט מיט די חסידישע פּרינציפּן, ספעציעל ווען מען זעט עס אין דעם קאָנטעקסט פֿון גייסטלעכע אויפֿשטייגונג און די אַראָפּניסט פֿון גאָטישער ענערגיע, וואָס זענען צענטראַלע טעמעס אין חסידישער געדאַנק.
אין חסידות, וואָס איז אויפֿגעקומען אין דעם 18טן יארהונדערט און האָט זיך פֿאַרשפּרייט אויך אין מזרח־אייראָפּע, איז דאָס אַ צופיל וויכטיק – דער געדאַנק פֿון ביידער ינטעראַקשאַן צווישן גאָט און מענטש. אַזוי קען מען עס אויסקלערן דורך די ריכטונגען פון שטראבן:
אויפֿשטייגן (די שטראבן ריכטונג אויבן):
סאַמבלייזירט די ינטענסיװונגען פֿון דעם מענטש אין זאַכן צו גאָט. אין חסידות ווערט ענערגישקייט געגעבן גייסטלעכער פרייד, תפילה און מיסטישע דערפאַרונג, וואָס לויפן די מענטש אויפֿן הויף פון די טעגלעכע טורבולענטן און באַקומען ערנסט אָננענטער גאָט. דאָס אויפֿשטייגן קען ווערן זען ווי אַן רעזולטאַט פֿון גאָט־שירות און דער פאַרזיכערן פון מצוות מיט כּוונה און ליבע.אונטן־ניסט (די שטראבן ריכטונג אונטן):
קען ווערן אויסגעקלערט ווי אַ סימבאָל פֿון גאָטישער אויפֿקלערונג און ברכה, וואָס ניסט אַראָפּ אין דער וועלט. חסידות לערנט, אַז גאָט איז אָנזעגן אין אַלע אַספּעקטן פֿון דער וועלט, און דורך די מעשים פֿון דעם מענטש, געטרײטיק צו דינסט און די גוטע מידות, ניסט אַראָפּ די גאָטישע ענערגיע און טוישן די מאַטעריאַלע רעאַליטעט. דאָס אַפּערט אויך די הויפּט-אידעע אין חסידות, אַז הייליקייט קען ווערן געפֿונען אין אַלץ, אפילו אין די טעגלעכע מעשים.
אין חסידות ווערט געגעבן בודנ זיך צו גייסטלעכע באַוועגונגען אין ביידע ריכטונגען – פֿון מענטש צו גאָט און פֿון גאָט צו מענטש. די קאנסטאַנטע ינטעראַקשאַן צווישן די הימלישע און ערדישע וועלט קען זיין וויזואלישער אופֿן אויסגעדרוקט אין אַזעלכע אַרכיטעקטורעלע עלעמענטן ווי די שטראבן, וואָס סאַמבלייזירן דעם צווייטן פלוס פון ענערגיע. דער געדאַנק איז, אַז די גייסטלעכע אויפֿשטייגן פֿון דעם מענטש (אויבן) רופט אַראָפּ אַן ענטפערדיקן ניסט פֿון גאָטישער חסד (אונטן), וואָס שאַפֿט אַרבעט אַ פאַרהייליקער רינגסײַקל צווישן מענטש און גאָט.
די פאַרזיכערן פֿונקציע פֿון די סימבאָלן אויבן די פֿענצער
אנטשלעפּט די פּאָזיציע פֿון דעם סימבאָל אויבן די פֿענצער, קען עס אונטערשטערן זײַן פאַרזיכערן פֿונקציע. פֿענצער, ווי דאָרטן, אין דער ייִדישער טראדיציע זענען אָפֿט סימבאָלישע "פּאַסאַזשן" צווישן די אינערלעכע און די עקסטערלעכע וועלט, און די בײַפֿינען פֿון סימבאָלן אויבן זיי קען האָבן אַן שוץ-קאָנוועקציע, וואָס וייזט אויף גאָטישער נוכחות און שיצן פֿון דעם הויז.
דער סימבאָל קען אויך ווערן ארויסגעוויזן ווי אַ סטיליזירטע מֵנוֹרה – איינע פון די אלטערע ייִדישע סימבאָלן. כאָטש דאָ איז נישט אַ פּאַסערדיקע פאָרשטעלונג פֿון זיבן ליכט, דער אָרגאַניזאַציע פֿון די ליניעס, וואָס פאַרשפרייטן זיך פֿון דעם צענטער, געדענקט די ליכט אָדער קראַנען, וואָס אויך קענען ווערן פֿאַרבונדן מיט דעם געדאַנק פֿון גייסטיקן ליכט.
מסקנה
פֿאַר טוריסטן, קען אַזאַ הויז און זיינע אַרכיטעקטורעלע דעטאַלן ווערן אַ וויכטיקער אָפּשטאָפּ אויף דער רייזע, וואָס אונטערשטרייכט די פֿינע סימבאָליקאַ אין דער טעגלעכער לעבן פֿון ייִדישע משפחות אין קישינעוו.
Комментариев нет:
Отправить комментарий